Verbinding onderbroken. Opnieuw proberen...

Welke waarde (ver)telt: die van de Gemeente of die van de Gemeenschap?

michelle-en-margriet.png

Partner: Sociaalweb (link naar artikel)

Dit is het tweede artikel van de estafette-artikelen rondom Waardengericht Werken die wij de komende periode zullen publiceren. Steeds zal één van de adviseurs van het team Sociaal Domein van Haute Equipe reflecteren op een kernwaarde in het sociaal domein. Dat kan een waarde zijn die belangrijk is voor de gemeente of voor de gemeenschap. Meestal verschillen de gebruikte waarden van deze partijen, idealiter zijn ze hetzelfde. Deze keer gaat het over de waarde solidariteit.

Deel 2: de waarde Solidariteit

Door Margriet Essink en Michelle Bokking, adviseurs sociaal domein

In het eerste artikel van de estafettereeks werd gesproken over efficiënt werken en de botsende waarden in het sociaal domein aan de hand van drie logica’s: de zorglogica, de regellogica en de verdeellogica. Laatstgenoemde logica streeft solidariteit na, de waarde die in dit artikel centraal staat. Het gevoel van één-zijn met anderen. Saamhorigheid en gemeenschappelijkheid. Het overstijgen van het eigen (groeps)belang ten behoeve van kwetsbare groepen. Het bewustzijn dat, ondanks onze verschillende interesses en waarden, de samenleving in gezamenlijkheid gemaakt wordt. En dus ook tot inkeer komen dat het helpen van een ander in een kwetsbare positie uiteindelijk in het belang van ons allen is.

De eerdergenoemde logica van het verdelen gaat over de verdeling van (schaarse) middelen. Dit kan gaan om geld, onderwijs, gezondheidszorg maar bijvoorbeeld ook beschikbare voorzieningen in het sociaal domein. De verdeellogica streeft ernaar dat deze middelen ook op termijn toegankelijk blijven en dat ze rechtvaardig verdeeld worden om solidariteit te waarborgen. Om deze middelen of voorzieningen rechtvaardig en eerlijk te verdelen, zijn keuzes nodig die op verschillende niveaus worden gemaakt. Vaak wordt gedacht dat door middel van marktwerking de verdeling van middelen op de meest efficiënte wijze plaatsvindt. En in veel gevallen zal dat – tot op een zekere hoogte – ook zo zijn. Een te ver doorgeschoten marktwerking leidt echter niet zozeer tot meer (kosten)efficiëntie, maar tot een concentratie van macht en vermogen en de daarmee gepaard gaande groeiende sociaaleconomische ongelijkheid. Met andere woorden, in veel gevallen verstoort de marktwerking juist de eerlijke verdeling van middelen zoals de verdeellogica voor ogen heeft en is de solidariteit ver te zoeken. Het zou toch anders kunnen, maar hoe dan? Laten we samen eens reflecteren hoe we de waarde solidariteit opnieuw invulling kunnen geven. Hieronder zullen we eerst ingaan op de maatschappelijke trend van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad, vervolgens bespreken we de noodzaak van municipalisme en participatie, om dit tot slot te illustreren met een casus uit Amsterdam Nieuw-West. Hier wordt op een nieuwe manier invulling gegeven aan solidariteit.

Moment van reflectie: van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad
Solidariteit kennen we in verschillende vormen en maten. Van oudsher is de verzorgingsstaat een manier geweest om solidair te zijn met anderen en een belangrijk instrument om geld en middelen van rijk naar arm over te dragen. Al wordt de verzorgingsstaat de laatste jaren misschien niet meer door iedereen als een vorm van solidariteit ervaren.[1] Met de verschuiving van de verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving krijgt de waarde solidariteit weer een nieuwe invulling, waarbij meer een beroep gedaan wordt op kleinschalige, vrijwillige en persoonlijke vormen van onderlinge solidariteit. “Waar solidariteit eerder vooral door de overheid werd gereguleerd en een solidaire houding voldoende was, wordt er nu een actieve bijdrage van burgers verwacht in de vorm van bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of mantelzorg. Dat vraagt om een ander soort solidariteit, solidariteit in gedrag”.[2] Dit behelst een verschuiving van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad.

Municipalisme: Solitair of solidair?
De huidige sociaaleconomische ongelijkheid en maatschappelijke tegenstellingen zijn niet slechts een Nederlands probleem. Ze kunnen in een breder internationaal perspectief geplaatst worden. Tegelijkertijd vormen de stad en de gemeente misschien wel het beste niveau om deze wereldwijde problemen en uitdagingen aan te gaan. Dit is onderdeel van de (herontdekte) municipalistische beweging, waarbij de ontevredenheid over oneerlijke machtsverhoudingen en de markt omgezet worden in meer macht en kracht voor gemeenten, burgers, wijken en buurten.[3] Het municipalisme beoogt een transformatie in de uitoefening van macht, waarbij op lokaal niveau (de gemeente en bewoners) aan oplossingen gewerkt wordt voor de groeiende sociale ongelijkheid, klimaatverandering en de negatieve gevolgen van het kapitalisme. Hierbij gaat het vooral om minder marktwerking en meer burger. Het verbinden van mensen, in plaats van economieën. Minder solitair, meer solidair.

Door burgers direct te laten participeren in de vormgeving van hun leefomgeving ontstaan collectieve oplossingen waar burgers meer regie en eigenaarschap over krijgen. Het begrip ‘commons’ is daarbij van belang, wat zoveel wil zeggen als (schaarse) goederen en diensten uit handen van de markt halen om beheerd, geproduceerd en ontwikkeld te worden door de gemeenschap. Burgers die samen de verantwoordelijkheid nemen over een gemeenschappelijk goed als zorg, energie of drinkwater om zo de economie weer in dienst te stellen van de behoefte van de mens op een duurzame manier. Dit sluit ook aan bij de zogeheten donuteconomie, omdat naar een balans gezocht wordt tussen de sociale, economische en ecologische waarden.[4]

Het municipalisme en de bijbehorende ‘commons’ kennen geen blauwdruk. Elke gemeente, buurt of wijk doet het op zijn eigen manier. En dat is ook logisch, want de context en sociaaleconomische situatie en daarmee de wensen en behoeften zijn overal weer anders. Het is een gedeelde waarde(n) en identiteit die de gemeenschap met elkaar overeenkomt en in gezamenlijkheid beschermt en uitdraagt.

Kerngroep Sierplein
In vele Nederlandse gemeenten zijn al talloze mensen actief in kleinschalige buurtinitiatieven om de solidaire samenleving op wijk- en buurtniveau te stimuleren. Kerngroep Sierplein (een bewonersgroep uit een buurt in Amsterdam Nieuw-West) vindt zijn oorsprong in het samenkomen van verschillende actieve bewoners(groepen) die in de buurt (met name) op straatniveau actief waren. Doordat zij hun initiatieven aan elkaar zijn gaan verbinden en meer in gezamenlijkheid zijn opgetrokken, hebben zij elkaar beter leren kennen. Deze groep bewoners werkt middels een groeiend verhaal van de buurt naar een omgevingsvisie waar zo veel mogelijk bewoners bij betrokken worden en mee kunnen praten over hun ideale buurt. Hierbij wordt de mens, en niet het systeem centraal gesteld. Vanuit de gedeelde waarden mens centraal, luisteren, perspectieven delen, en vertrouwen betrekken zij medebewoners om samen invulling te geven aan de omgevingsvisie van de Sierpleinbuurt.

De thema’s die in hun visie naar voren komen sluiten aan bij de stedelijke omgevingsvisie waar thema’s als radicale vergroening, thuis in de stad, betaalbaarheid, klimaatverandering, versnelde mobiliteitstransitie en eigenaarschap van Amsterdammers voor hun leefomgeving centraal staan. Om deze ambities tot leven te wekken moet de buurt in staat worden gesteld om tijdig mee te denken met verkeers-, beheer-, bouw- en herbestemmingsplannen in de buurt en de mogelijkheid worden geboden om daar eigen initiatieven in te ontwikkelen. Voor hen is dat zeker geen vanzelfsprekendheid, omdat de stedelijke aansturing en de marktwerking op terreinen als woningbouw, verkeer en openbare ruimte de buurt regelmatig voor voldongen feiten plaatst. Zo geven zij aan dat participatie voor hen veelal niet meer is dan dat zij in een laat stadium van planvorming mee mogen denken. Samenwerking vinden met de gemeente is daarom, onder meer, des te belangrijker. Meerdere malen zijn zij aangelopen tegen de verkokering bij de overheid en grote beslissingen die ad hoc worden genomen. Beslissingen die niet bijdragen aan de leef kwaliteit van de inwoners. De kerngroep wil dit doorbreken door de kracht van de buurt veel meer aan zet te laten. Dit vergt tijd, vertrouwen, elkaar leren kennen en de belevingswereld van de ander begrijpen. Maar hoe doen we dat in een tijd waarin het lijkt alsof we elkaar juist steeds minder goed lijken te begrijpen en steeds grotere tegenstellingen lijken te ontstaan?

Van botsende naar gedeelde waarden
Sumadi Bambang Oetomo is één van de initiatiefnemers van de kerngroep Sierplein. Samen met de kerngroep heef hij de vertrouwensruimte ontwikkeld. Dit vormt de basis voor het nieuwe samenkomen en samenwerken tussen de bewoners (onderling), de gemeente, ondernemers en betrokken organisaties. In deze ruimte zijn er een aantal spelregels. Iedereen mag zijn wie die is, er wordt niet geoordeeld, er wordt naar elkaar geluisterd, je kunt reageren en jouw mening delen maar je probeert de ander niet te overtuigen; eerder stel je vragen om de ander beter te begrijpen. Tijdens de ontmoetingen in de vertrouwensruimte is er iemand uit de kerngroep die de regels waarborgt en ervoor zorgt dat iedereen betrokken wordt. De vertrouwensruimtes brengt de kerngroep veel.

“Toen wij voor het eerst met de gemeente gingen praten over de toekomstplannen voor de buurt kwamen wij erachter dat de gemeente verdichting ambieert (meer bebouwing). Wij schrokken hiervan. Dit botste volledig met wat de kerngroep voor de buurt voor ogen heeft. In plaats van de discussie aan te gaan hebben we de vertrouwensruimte ingezet om naar elkaar te luisteren en op zoek te gaan naar meer samenwerking. Nu zijn we met de ambtenaren een kansenkaartschouw aan het plannen waarin wij de kansen die de gemeente ziet naast die van de bewoners leggen. Wij hadden toen al aangeven dat de plek waar twee grote bungalows zijn gebouwd ook goed gebruikt had kunnen worden voor tal van woningen. De gemeente gaf aan dat zij verrast waren door de ideeën die vanuit de buurtbewoners kwamen en dit maakte het makkelijker om die kansenkaarschouw te organiseren. De vertrouwensruimte heeft ertoe geleid dat we elkaar daadwerkelijk meer vertrouwen en dat de gemeente ons op tijd meeneemt in de plannen. Samen werken we aan een gedeelde waarde: een fijne leefomgeving voor de bewoners.”

Veelal zijn we gewend om elkaar te overtuigen van ons gelijk. Wanneer we de argumenten bedenken om de ander voor ons te winnen, vergeten we vaak om te luisteren. Dit kan oplopen in frustraties en miskenning. Het zijn de verschillen en de botsende waarden die leiden tot interessante gesprekken. Door de verschillen te omarmen, open te staan voor de ander, geïnteresseerd te zijn en echt te luisteren kunnen deze gedeelde waarden een bron van verandering vormen. Hier ligt de meerwaarde van waardengericht werken; aan de hand van het ophalen van verhalen proberen te begrijpen wat de mensen beweegt, wat hun belangen zijn en deze bij elkaar brengen tot een gedeelde kern. Wat zijn de drijfveren, motivaties, interesses en belangen van verschillenden mensen of partijen en waar vinden zij elkaar? Door met elkaar te delen en samen over botsende waarden na te denken kunnen we ontdekken waar de raakvlakken zitten en ontstaat er ruimte om te komen tot eenzelfde taalgebruik[5], tot gedeelde waarden. Bij de Kerngroep Sierplein zijn de verschillende bewonersgroepen divers, maar begaan met elkaar omdat zij de gezamenlijkheid en de gedeelde waarden opzoeken. Hier vinden we een nieuwe invulling van solidariteit.

Om zorg te dragen dat in onze huidige en toekomstige samenleving solidariteit een kernwaarde blijft moet lokale burgerparticipatie worden gefaciliteerd. Een solidaire samenleving kunnen we alleen samen maken zoals hierboven geïllustreerd door de kerngroep Sierplein. Dat is gelijk het estafettestokje voor het volgende artikel dat gaat over de waarde samenwerken.

[1] Bekijk ook het artikel van Pepijn van Houwelingen (2013), Verzorgingsstaat kan niet zonder verplichte ‘solidariteit’ op Sociale Vraagstukken.

[2] B. van Elven (2017), Solidariteit in de participatiesamenleving – Een kwantitatief onderzoek naar de congruentie tussen een solidaire houding en solidair gedrag, Faculty of Social and Behavioral Sciences (Master Thesis), Utrecht University.

[3] Voor meer informatie, bekijk ook.

[4] Lees ook het stuk De Donut van Kate Raworth: hét kompas voor de betekeniseconomie van Nadine Maarhuis op MaatschapWij.nu.

[5] Lees ook het artikel Een woordenboek sociaal domein voor betere samenwerking van Evelien Meester op Sociale Vraagstukken.

Bekijk ook:

Terug naar overzicht
0-3-.jpg
Margriet Essink
Adviseur sociaal domein
michelle-en-margriet.png

Samen met ons leg je de basis voor maatschappelijk resultaat.